In dit onderzoek uit 2024 hebben Kaifeng en Pengbo de effecten van het toevoegen van menselijke gezichtskenmerken aan niet-menselijke figuren in multimedia onder de loep genomen. Dit fenomeen, bekend als 'gelaatsantropomorfisme', wordt steeds vaker toegepast in educatieve multimedia om positieve emoties en betere leerresultaten bij leerlingen te bevorderen. Het onderzoek omvat een systematische review en meta-analyse van verschillende studies op dit gebied.
Het doel van deze overzichtsstudie was om te analyseren hoe effectief het ontwerpen van leerinhouden met gelaatsantropomorfisme is voor het verbeteren van de leeruitkomsten, waaronder overdracht (transfer), retentie en begrip. De onderzoekers keken ook naar de invloed van deze ontwerpelementen op motivatie en positieve emoties bij lerenden.
Hieronder zie je een voorbeeld van gewone leerinhoud, en leerinhoud met gelaatsantropomorfisme:
Kaifeng en Pengbo voerden een systematische review en meta-analyse uit van 13 studies die in totaal 33 experimenten omvatten. Deze studies onderzochten de effecten van gelaatsantropomorfisme op verschillende leeruitkomsten, waarbij het materiaal ofwel statisch (bijv. PowerPoint) of dynamisch (bijv. video's) was. Ze voerden ook een subgroepanalyse uit op basis van de leeftijd van de deelnemers (jonger dan 18 jaar of ouder) en het type leerinhoud (statisch of dynamisch).
Uit het onderzoek kwamen de volgende bevindingen naar voren:
- Gelaatsantropomorfisme verbetert de leeruitkomsten: Het toevoegen van gezichtskenmerken verbeterde zowel de overdracht (SMD 0,28) als de retentie of onthouden (SMD 0,31) en het begrip (SMD 0,46) van leerinhouden.
- Sterker effect bij jongere lerenden: Het effect van gelaatsantropomorfisme op retentie was vooral duidelijk bij leerlingen jonger dan 18 jaar. Dit suggereert dat jonge lerenden meer baat hebben bij de toevoeging van menselijke kenmerken.
- Effectiever voor statisch materiaal: Statische leerinhouden (zoals presentaties of afbeeldingen) leidden tot betere leeruitkomsten wanneer gelaatsantropomorfisme werd toegepast in vergelijking met dynamisch materiaal.
- Positieve invloed op emoties en motivatie: Het gebruik van menselijke kenmerken wekte positieve emoties op en verhoogde de intrinsieke motivatie van leerlingen om zich in te zetten voor de leerstof. Dit sluit aan bij de cognitief-affectieve theorie van leren met media.
Deze resultaten zijn in lijn met de "cognitive affective theory of learning with media" van Moreno en Mayer, die inhoudt dat multimedia die positieve gevoelens oproepen, lerenden motiveren om een cognitieve inspanning te willen leveren. Belangrijk is onder andere dat de antropomorfe kenmerken de aandacht vestigen op wat belangrijk is voor het begrijpen van de leerstof (anders leiden ze af van de essentie, en zorgen voor meer overbodige cognitieve belasting; seductive details of verleidelijke details).
Voor leerkrachten, maar vooral ook voor ontwikkelaars van leermiddelen en onderwijsmultimedia biedt dit onderzoek belangrijke inzichten:
- Positieve emoties stimuleren het leren: Het toepassen van menselijke gezichtskenmerken in leerinhoud kan helpen om leerlingen te motiveren en hun leerresultaten te verbeteren. Vooral voor jongere leerlingen lijkt dit ontwerpprincipe effectief te zijn.
- Gebruik gelaatsantropomorfisme vooral bij statische media: Dit type multimedia, zoals illustraties en PowerPoints, kan effectiever zijn als het antropomorfe elementen bevat. Het maakt de leerinhoud concreter en aantrekkelijker.
- Let op de balans: Hoewel gelaatsantropomorfisme positieve effecten heeft, moet het wel zorgvuldig worden toegepast. Te veel afleiding kan juist leiden tot een hogere cognitieve belasting, waardoor de leerresultaten kunnen verslechteren. Dit staat bekend als het 'seductive details' effect, waarbij onnodige details de kern van de leerstof overschaduwen.
Dit onderzoek onderstreept het belang van het zorgvuldig ontwerpen van multimedia om de betrokkenheid en prestaties van leerlingen te verbeteren, vooral bij jongere lerenden.
Kaifeng, L., & Pengbo, S. (2024). Effectiveness of facial anthropomorphism design for improving multimedia learning outcomes: systematic review and meta-analysis. Smart Learning Environments, 11(1). https://doi.org/10.1186/s40561-024-00332-7