Modelscholen als kennishubs

Het project testte deze aanpak uit met acht Vlaamse basisscholen: vijf ambitieuze Vlaamse startscholen werden begeleid door het Expertisecentrum Onderwijs en Leren. Ze werden daarnaast ondersteund door drie gevorderde Vlaamse scholen met enkele jaren ervaring met het implementeren van een evidence-informed aanpak rond effectieve didactiek en gedragsmanagement, die hun ervaringen en inzichten deelden met de startscholen via werkbezoeken, stageweken en netwerkmomenten.

Nederlandse en Engelse modelscholen ondersteunden zowel startscholen als gevorderde scholen in hun traject, via werkbezoeken, stageweken, en deelname aan de stuurgroep.  Ook drie begeleiders van de startscholen gingen een week op stage in een modelschool in Engeland. 

De lessen die geleerd werden uit dit intensieve projectjaar, en aanbevelingen voor een modeltraject voor scholen die willen starten met een evidence-informed aanpak werden gebundeld in het eindrapport. 

Lees hier binnenkort het eindrapport.

“Alles wat we doen op school: het inzetten rust en structuur, op effectieve didactiek, op een kennisrijk curriculum, het hangt allemaal samen met de werking van het brein.  Dat maakt dat je door dié kennis binnen te brengen vrij snel mensen meekrijgt in dat verhaal. 
De professionele schoolcultuur is het afgelopen jaar enorm gegroeid. In de leraarskamer zijn er nu zowat dagelijks gesprekken over ‘ik wil dit in mijn instructie proberen’ of ‘dat werkte niet, wat zou ik anders kunnen doen?’. Dat zijn gesprekken die we vroeger veel minder hadden.” 
– Hobie Dujardin, VBS Langemark   

De startscholen (VBS Langemark, Ursulinen Mechelen, ’t Kofschip uit Duffel, De Bezige Bijtjes uit Voortkapel en De Bladwijzer uit Genk) werden zeer intensief geprofessionaliseerd via drie studiedagen rond effectieve didactiek, gebaseerd op het boek ‘Wijze Lessen: 12 bouwstenen voor effectieve didactiek’. Ze implementeerden een nieuwe professionaliseringscultuur via het uitbouwen van leerteams en een kernteam voor de implementatie van deze bouwstenen. Professionaliseringsmedewerkers van het Expertisecentrum Onderwijs en Leren gaven feedback via lesobservatie- en opvolgingsmomenten. Een boekenpakket met vakliteratuur ondersteunde het invoeren van een professionaliseringscultuur waarbij actief de link gezocht werd tussen onderzoek en praktijk.

De schoolteams gingen op werkbezoek in Vlaamse gevorderde scholen en Nederlandse modelscholen. Enkele leerkrachten gingen een week op stage in deze scholen, of in Engelse modelscholen. 

“De stages zijn echt een meerwaarde: we zien leerkrachten het voordoen, net zoals wij model staan voor onze kinderen. We hebben veel gelezen over de bouwstenen, podcasts geluisterd, studiedagen gevolgd, maar het dan ook effectief zien gebeuren op de klasvloer was zeer leerrijk. Ik heb heel wat eenvoudige, toepasbare dingen meegenomen.” 
– Kelly Oeyen, leerkracht De Bezige Bijtjes
 

De schoolleiders volgden een Engels schoolleidersprogramma rond onderwijskundig leiderschap, met focus op gedragsmanagement, effectieve didactiek en kennisrijk curriculum, en bezochten twee Engelse modelscholen. 

“Het schoolleidersprogramma gaf mij ruimte om antwoorden te geven op vragen die ik daarvoor nog niet vond. Want de leerkrachten hádden heel veel vragen. Dat betekent dat wij ook heel veel kennis moesten opdoen.” 
– Nico Nys, directeur De Bladwijzer 

“Het schoolleidersprogramma zorgde ervoor dat je als schoolleider dùrft beslissen: ‘Daar moeten we op inzetten, alles daarbuiten krijgt minder aandacht.’ Dat leidt soms tot onpopulaire beslissingen. Je kunt bijvoorbeeld niet aan elke ‘Dag van…’ meedoen. We hebben het afgelopen schooljaar gefocust op drie pijlers – gedragsmanagement, effectieve didactiek en een kennisrijk curriculum – en dat heeft vruchten afgeworpen.” 
– Hobie Dujardin, VBS Langemark 

De gevorderde scholen zetten in op intensieve verdere professionalisering rond effectieve didactiek, gedragsmanagement en leesonderwijs binnen hun schoolteam, via expert-leraren of ontwikkelgroepbegeleiders rond didactiek, gedrag, wiskunde, lezen, … en deelden hun ervaringen met de implementatie ervan met de startscholen. 

Het succesvol implementeren van evidence-informed praktijken in klaslokalen is geen lineair of technisch adoptieproces, maar een complexe, adaptieve uitdaging die duurzaam leiderschap, strategische ondersteuning en culturele afstemming vereist. 

 De sleutel tot duurzame verandering ligt in het creëren van de juiste voorwaarden: een gedeelde kennisbasis over hoe leren werkt als basis en absolute voorwaarde, een cultuur van hoge verwachtingen (ook naar leraren), sterk onderwijskundig leiderschap, en een professionaliseringsinfrastructuur en -cultuur die ruimte biedt voor oefening, feedback en borging.  

Cruciaal daarbij is de bereidheid om als school terug de verantwoordelijkheid voor het leerproces van leerlingen in handen te nemen, en het besef dat verandering begint bij het versterken van de basiszorg: goed lesgeven, gedragen door kennis en vakmanschap, ondersteund door rust, routines en duidelijke doelen.  

De intensieve begeleiding van startscholen, in combinatie met peer learning via gevorderde en modelscholen, leidde – ondanks de korte projectperiode - tot zichtbare verbeteringen in klaspraktijken, leerresultaten, overtuigingen en schoolcultuur.  

Praktijkkennis terug herwaarderen als essentieel onderdeel van professionele ontwikkeling vraagt soms een cultuuromslag. De uitbouw van professionaliseringsinfrastructuur en -cultuur binnen en over scholen heen vraagt niet alleen tijd en ruimte binnen de dagelijkse schoolwerking. Effectieve kennisdeling binnen en tussen scholen vraagt een gedeelde kennisbasis. Hetzelfde geldt voor werkbezoeken in gevorderde en modelscholen in Vlaanderen, Nederland en Engeland; de impact daarvan bleek afhankelijk van de aanwezige kennis. Het verhoogde de bezorgdheid rond lethal mutations bij het te vroeg organiseren van werkbezoeken of het delen van praktijken en instrumenten. 

Leren door leraren verschilt niet zoveel van leren door leerlingen. Belangrijkste valkuil is dan ook cognitieve overbelasting van de leerkrachten – teveel tegelijkertijd en te snel willen implementeren staat een duurzame verandering van de klaspraktijk in de weg. Klasmanagement implementeren vóór effectieve didactiek vermijdt cognitieve overbelasting en zorgt voor ‘quick wins’ in het versterken van inzichten en draagvlak. Ook binnen het project werd hierop bijgestuurd. 

De uitdaging voor scholen is dus niet alleen om evidence-informed praktijken te adopteren, maar om de voorwaarden te creëren waarin deze praktijken kunnen floreren, evolueren en voortduren ten dienste van het leren van studenten.  De lessen en aanbevelingen uit dit project dragen daar hopelijk toe bij.