Les in lezen

Gedurende de schooljaren 2020-2021 en 2021-2022 lopen 22 ‘Lezen op School’(LoS)-projecten verspreid over heel Vlaanderen. De LoS-projecten hebben tot doel om leesbevorderende activiteiten op te zetten die de leesvaardigheid en leesmotivatie van leerlingen ten goede komen. Vanuit een brede gedragenheid initiëren deze projecten een duurzame samenwerking met partners zoals de lokale bibliotheek. Mechelen Leesstad 2022, waarvoor ExCEL de coördinatie verzorgt, is er hier één van.

Het Les in Lezen-project beoogt een wetenschappelijke analyse van de LoS-projecten, gestoeld op wetenschappelijke kennis over effectief leesonderwijs. Op basis hiervan beogen we vervolgens een praktijkgerichte inspiratiegids te ontwikkelen. Het project kent drie onderzoekslijnen.

Onderzoekslijn 1: systematische metareview

In deze onderzoekslijn stellen we als doel om een overzicht te krijgen van alle componenten die samenhangen met de leesvaardigheid en leesmotivatie van leerlingen. Onze primaire focus betreft componenten in de onderwijscontext, waarbij we de relaties tussen de onderwijscontext met belangrijke andere actoren (zoals gezin, naaste omgeving en gemeenschap) ook meenemen.

De centrale vraag die wordt beantwoordt met deze systematische metareview luidt: “Waardoor wordt effectief leesonderwijs in het basis- en secundair onderwijs gekenmerkt en welke factoren hebben er een invloed op?”

Hiertoe worden alle meta-analyses en systematische literatuurstudies gescreend: (1) gepubliceerd tussen 2010-2021, (2) opgenomen in een tijdschrift uit de SSCI (Social Science Citation Index), (3) geschreven in het Engels of Nederlands. Daarbij worden alle artikels opgenomen die leesvaardigheid of leesmotivatie als afhankelijke variabele hebben, alsook alle studies die de doelgroep (met name basis- en secundair onderwijs) in beschouwing nemen. Studies worden onderworpen aan een kwaliteitscontrole voordat we die in de finale selectie van artikels opnamen.

• Timing: mei 2021 – mei 2022
• Resultaat: wetenschappelijk rapport
• Huidige werkzaamheden: 385 studies werden geselecteerd op basis van een brede zoektocht in Web of Science. Inclusiecriteria werden opgesteld, waarmee 103 studies werden verwijderd uit de analyses op basis van titel en abstract. Momenteel werkt het projectteam aan het opstellen van kwaliteitscriteria om het volledige artikel te screenen en tot een finale selectie van artikels te komen die in de metareview opgenomen wordt.

Onderzoekslijn 2: verticale en horizontale analyse van de LoS-projecten

Het doel binnen deze onderzoekslijn is om zicht te krijgen op:

• De initiatieven die binnen de LoS-projecten werden opgezet
• Het leesonderwijs in de scholen die aan de LoS-projecten deelnemen
• De uitkomsten van het leesonderwijs
• De aandachtspunten en randvoorwaarden voor de succesvolle implementatie van de leesinitiatieven
• De mate waarin de LoS-projecten hebben bijgedragen aan het huidige leesonderwijs in de scholen
• De mate waarin de leesinitiatieven beantwoorden aan kenmerken van effectief leesonderwijs

We brengen deze zaken in kaart door middel van een veelheid aan databronnen (triangulatie). Naast interviews met de coördinatoren van de LoS-projecten, vinden schoolbezoeken plaats waarbinnen observaties, interviews en focusgroepen worden afgenomen om een gedetailleerde foto van het leesonderwijs te verkrijgen in 22 scholen, met name 1 school per project. Dit mondt uit in een verhaalanalyse per school, waarin een rijke beschrijving wordt gegeven van de leesinitiatieven, en bijbehorende randvoorwaarden voor implementatie en (gepercipieerde) uitkomsten. Deze verhaalanalyses worden vervolgens afgetoetst bij het bredere onderwijsveld  en de andere scholen die aan een LoS-project deelnamen. Het kader dat binnen onderzoekslijn 1 ontwikkeld wordt, dient tot slot als toets om de leesinitiatieven te beoordelen op de mate waarin ze beantwoorden aan kenmerken van effectief leesonderwijs.

• Timing: mei 2021 – augustus 2022
• Resultaat: wetenschappelijk rapport
• Huidige werkzaamheden: de interviews met coördinatoren van de LoS-projecten werden afgenomen. Het projectteam bereidt momenteel de schoolbezoeken voor door het analyseren van de interviews met coördinatoren, het opvragen van informatie bij coördinatoren voor het selecteren van scholen en het ontwikkelen van instrumenten voor dataverzameling. De schoolbezoeken staan gepland in de periode december – maart.

Onderzoekslijn 3: ontwikkelen van een praktijkrelevante inspiratiegids aan de hand van een professionaliseringstraject voor leraren

Deze onderzoekslijn bouwt verder op de resultaten van onderzoekslijnen 1 en 2. We lanceren onderzoekslijn 3 door een professionaliseringstraject over effectief leesonderwijs te organiseren. Tijdens deze interventie verwerven leerkrachten uit basis- en secundair onderwijs binnen een professionele leergemeenschap inzicht in de conclusies van de systematische meta-review (OL1) en maken ze kennis met de resultaten van de horizontale en verticale analyses van de LoS-projecten (OL2). Het is de bedoeling dat de leerkrachten, onder begeleiding van een procescoach, de conclusies mee helpen vertalen naar een online en offline praktijkgerichte inspiratiegids met concrete en direct toepasbare adviezen voor het onderwijsveld (OL1) en de praktijken mee helpen beschrijven, zodat deze maximale ingang vinden in het werkveld (OL2). Doordat de deelnemers tijdens het traject uitgenodigd worden om zelf actief met de adviezen en/of bepaalde praktijken aan de slag gaan, zorgen we ervoor dat de projectresultaten de brug naar de onderwijspraktijk kunnen maken en bieden we ook hogere garanties voor een inbedding van de resultaten in de praktijk na afloop van het project. De procescoach zorgt er o.a. voor dat de inspiratiegids bij de aanbevelingen van de Taalraad voor Begrijpend lezen en de visie van Iedereen Taalcompetent! past

• Timing: september 2022 – april 2023
• Resultaat: praktijkrelevante inspiratiegids
• Huidige werkzaamheden: start in september 2022

Het project is een samenwerking tussen 3 onderwijs-onderzoeksinstellingen: Universiteit Antwerpen, Odisee Hogeschool en Thomas More Hogeschool. Het wordt gecoördineerd door prof. dr. Jordi Casteleyn als promotor en prof. dr. Mathea Simons en prof. dr. Tom Smits als co-promotoren (UAntwerpen). Met dr. Kim Bellens zet ExCEL mee de schouders onder de systematische reviewstudie (onderzoekslijn 1). Daarnaast neemt ExCEL de regie-rol in handen in onderzoekslijn 2, met collega’s Stefan De Clerck en Kim Bellens. Tot slot zal Stefan De Clerck de professionaliseringstrajecten voor leraren die in een inspiratiegids uitmonden mee begeleiden.