Persoonlijkheidsdiagnostiek bij kinderen, jongeren en volwassenen

Doelstelling en inhoud

Binnen deze module wordt voornamelijk gefocust op de klinische diagnostiek van persoonlijkheidsstoornissen, met specifieke aandacht voor enkele belangrijke trends die het vakgebied vandaag de dag kenmerken. Bijkomend wordt de diagnostiek van algemene persoonlijkheidstrekken toegelicht. 

Een eerste ontwikkeling die zich de laatste jaren aftekent, is dat de classificatie en diagnostiek van persoonlijkheidspathologie steeds meer vanuit een dimensionale visie worden benaderd. Persoonlijkheidsstoornissen worden daarbij niet meer beschouwd als afzonderlijke categorieën die kwalitatief verschillen van de algemene, gezonde persoonlijkheid, maar worden beschreven in termen van dimensies die extreme varianten van algemene persoonlijkheidstrekken representeren. Ook bestaande classificatiesystemen zoals de Diagnostic and Statistical Manual of Mental disorders, fifth edition (DSM-5) switchen naar een dimensionale benadering met het alternatief model van persoonlijkheidsstoornissen (AMPD). In dit model wordt eerst het niveau van persoonlijkheidsfunctioneren ingeschat, waarna de pathologische persoonlijkheidstrekken ingezet worden om de specifieke persoonlijkheidsprofielen te beschrijven. 

Een tweede recente trend is dat de studie van persoonlijkheidspathologie niet meer beperkt wordt tot de volwassenheid. Men heeft steeds meer oog voor de ontwikkelingsantecedenten van wat op latere leeftijd persoonlijkheidsstoornissen worden genoemd. Deze ontwikkelingsantecedenten van persoonlijkheidspathologie kunnen overigens mooi ingepast worden in de dimensionale visie zoals hierboven beschreven. Gelijkaardige, leeftijdsspecifieke persoonlijkheidstrekken kunnen vanaf de kindertijd betrouwbaar en valide in kaart gebracht worden. 
Een laatste ontwikkeling situeert zich specifiek binnen de cognitief-gedragstherapeutische stroming. Hoewel deze strekking traditioneel eerder gekant was tegen de concepten persoonlijkheid en persoonlijkheidspathologie, merken we de laatste decennia een steeds groeiende erkenning. Ook worden, o.a. vanuit de schemagerichte benadering van Young, steeds meer concrete diagnostische en therapeutische richtlijnen ontwikkeld. 

De sessies binnen deze module bieden enerzijds een grondige theoretische kennismaking met de hierboven geschetste ontwikkelingen, en anderzijds uitgebreide praktische toepassingen aan de hand van casusmateriaal. Empirisch onderbouwde instrumenten komen concreet aan bod, waarbij we stilstaan bij hoe deze in de praktijk voor diagnostiek van persoonlijkheidspathologie kunnen ingezet worden.

Deze module wordt geëvalueerd aan de hand van een casus die door de deelnemer kan aangebracht. Er is ook de mogelijkheid om een casus te gebruiken die door de modulesupervisor voorzien wordt.

Deze module wordt niet online aangeboden. De lessen gaan fysiek door op de campus in Antwerpen. Omwille van de praktijkgerichtheid is een minimale aanwezigheid van 5 van de 7 sessies verplicht om in aanmerking te komen voor een certificaat.

Overzicht van de sessies

Sessie 1 | M. Decuyper | di. 07.12.2023 | 17.30 - 21.00 uur | Antwerpen
Persoonlijkheidsdiagnostiek van algemene trekken op jonge leeftijd

In deze inleidende les maak je kennis met het construct persoonlijkheid op jonge leeftijd en hoe persoonlijkheid dimensionaal in kaart gebracht kan worden. We staan stil bij de persoonlijkheidsontwikkeling doorheen de kindertijd en het gebruik en interpretatie van de Hiërarchische Persoonlijkheidsvragenlijst voor Kinderen (HiPIC). Aan de hand van een uitgebreide casus interpreteren we een persoonlijkheidsprofiel en bijkomende diagnostische informatie. 

Sessie 2 | M. Decuyper | di. 24.10.2023 | 18.00 - 21.00 uur | Antwerpen
Persoonlijkheidsdiagnostiek van maladaptieve trekken op jonge leeftijd

In deze sessie ligt de focus op de ontwikkelingsantecedenten van persoonlijkheidspathologie en hoe die reeds op jonge leeftijd dimensionaal in kaart worden gebracht aan de hand van o.a. de Dimensionele PersoonlijkheidsSymptomen Itempool (DIPSI). Bijkomend wordt de FFM PD count techniek toegelicht om te screenen naar voorlopers van persoonlijkheidsstoornissen. Twee casussen worden uitgebreid besproken, waarbij stilgestaan wordt bij de interpretatie van persoonlijkheidsprofielen, de integratie met klinische stoornissen en richtlijnen voor de behandeling.  

Sessie 3 | A. Wagemans | di. 21.11.2023 | 18.00 - 21.00 uur | Antwerpen
Persoonlijkheidsdiagnostiek bij volwassenen vanuit een gedragstherapeutische benadering (deel 1)

In deze sessie wordt besproken hoe de gedragstherapeutische behandeling persoonlijkheid en persoonlijkheidspathologie mee opneemt in het diagnostisch proces en bij therapeutische richtlijnen. Aan de hand van concreet casusmateriaal wordt stilgestaan bij het KOP-model, de voorlopige probleemsamenhang en de holistische theorie.  Dit alles wordt toegelicht aan de hand van casusmateriaal.

Sessie 4 | P. Van Looveren | di. 28.11.2023 | 18.00 - 21.00 uur | Antwerpen
Persoonlijkheidsdiagnostiek bij volwassenen vanuit een gedragstherapeutische benadering (deel 2)

Deze sessie gaat verder in op de gedragstherapeutische benadering van persoonlijkheid. Hoe kunnen we complexe dynamieken bij cliënten met persoonlijkheidsproblemen in een schema vatten en in de diepte leren kennen? Hoe betrekken we cliënten bij het psychodiagnostisch proces en hoe nemen we deze informatie mee in de verdere behandeling en ondersteuning? Bijkomend wordt de schemagerichte benadering van Young besproken. 

Sessie 5 | J. Hutsebaut | do. 22.02.2024 | 18.00 - 21.00 uur | Antwerpen
Het Alternatieve Model voor Persoonlijkheidsstoornissen (deel 1)

Inleiding in het Alternatieve Model voor Persoonlijkheidsstoornissen (AMPD). In deze sessie wordt de theoretische achtergrond van het AMPD uitgebreid toegelicht met oog voor Criterium A (Beperkingen in het zelf- en interpersoonlijk functioneren) en Criterium B  (Constellatie van pathologische persoonlijkheidstrekken). Wat is het niveau van persoonlijkheidsfunctioneren en wat is de kenmerkende wijze waarop iemand denkt, voelt, waarneemt en zich gedraagt? In deze sessie krijg je een overzicht van kwaliteitsvolle instrumenten voor Criterium A en B, met concrete richtlijnen voor afname en scoring. 

Sessie 6 | J. Hutsebaut | do. 07.03.2024 | 18.00 - 21.00 uur | Antwerpen
Het Alternatieve Model voor Persoonlijkheidsstoornissen (deel 2)

Deze sessie gaat dieper in op de klinische toepassing en bruikbaarheid van het AMPD vanuit het perspectief van de  behandelaars en cliënten.  De diagnostische procedure en gevalsformulering volgens het AMPD worden hier toegelicht en concreet toegepast, met het oog op een minder stigmatiserende diagnostiek met aanzet voor het identificeren van thema’s en valkuilen in behandeling.  

Sessie 7 | T. Bastiaens | di. 23.04.2024 | 18.00 - 21.00 uur | Antwerpen
Persoonlijkheid en persoonlijkheidsmoeilijkheden: een verdiepende sessie. 

In deze verdiepende sessie krijgen studenten concrete richtlijnen voor de klinische psychodiagnostiek van persoonlijkheid en persoonlijkheidsmoeilijkheden aan de hand van videofragmenten en oefeningen. Hoe kunnen we het totaalbeeld van een cliënt in als diens facetten in kaart krijgen?  Hoe kan een betekenisvol onderscheid gemaakt worden tussen DSM-5 Sectie II persoonlijkheidsstoornissen aan de hand van PID-5 trekken? De instrumenten PID-5, de DAPP-BQ en de STIP-5 komen in deze sessie aan bod. 

Docenten

Tijdens het academiejaar 2023 - 2024 zullen de volgende docenten meewerken aan deze module (onder voorbehoud):

• dr. Mieke Decuyper (modulesupervisor) is als docent Klinische Psychologie en Persoonlijkheidspsychologie verbonden aan de opleiding Toegepaste Psychologie van Thomas More. Daarnaast werkt zij er als onderzoeker verbonden aan de Expertisecel Forensische Psychologie en het Psychodiagnostisch Centrum. Ze behaalde haar doctoraat over dimensionale diagnostiek van psychopathie en geassocieerde externaliserende stoornissen over de levensloop heen aan de Universiteit Gent.
• Pascale Van Looveren | Lector Thomas More Toegepaste Psychologie
• Annelies Wagemans | Klinisch psycholoog PK Broeders Alexianen, Tienen
• Joost Hutsebaut | Klinisch psycholoog en senior onderzoeker De Viersprong, Bergen op Zoom en verbonden aan het Kenniscentrum Persoonlijkheidsstoornissen
• dr. Tim Bastiaens | Klinisch psycholoog en coördinator Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven

Leslocatie

• Antwerpen | Thomas More Campus Sanderus