Studeren met (Succes) AI

Heel wat leerlingen en studenten zijn momenteel hard aan het studeren. Ze doen een dappere poging de leerstof van de voorbije maanden te verwerken en op te slaan, om zo op een proefwerk te kunnen bewijzen dat ze het geleerde begrijpen en kunnen toepassen. Ze maken samenvattingen van notities, flashcards met concepten en definities en mindmaps over de leerstof. Maar hee, wacht eens even. Samenvattingen, flashcards en mindmaps maken, dat kan artificiële intelligentie (AI) toch gewoon voor jou doen? Of doe je dat toch beter zelf?

Uitgeverij ACCO lanceerde even geleden een app die snel en efficiënt samenvattingen genereert van je studiemateriaal. Handig, dat zeker. Maar is dat wel zo’n goed idee? Strategieën zoals samenvatten (maar ook mappen, zelfverklaren en toetsvragen bedenken) zijn generatieve leerstrategieën; ze stimuleren je namelijk om een nieuw bijproduct te genereren over de leerstof. Om dat goed te doen, moet je op zoek naar de kernideeën uit de leerstof, denk je na over wat die betekenen en hoe die verband houden met elkaar, en link je die aan wat je al weet over dat onderwerp (Fiorella & Mayer, 2015). Een waardevol denkproces dus, dat je dieper doet nadenken over de leerstof.

Tools zoals ChatGPT, DALL-E, Bing Copilot of Gemini noemt men ook wel eens ‘generatieve’ Artificiële intelligentie. Ook zij genereren immers een nieuw bijproduct: een afbeelding, een video of - zoals in het geval van een chatbot - tekst. Als de chatbot natuurlijk degene is die het ‘denkwerk’ doet, en in jouw plaats een samenvatting genereert, dan besteed jij eigenlijk die eerste cognitief actieve verwerking van de leerstof uit. Met een moeilijk woord spreken we hier van ‘cognitive offloading’: een AI-systeem neemt een deel van de cognitieve taak, het diepe denkwerk, over (Skulmowski 2023). Dat kan soms handig zijn (als je in tijdsnood zit, of bij een erg complexe taak), maar weet dat dit denkwerk ook belangrijk is om leerstof diepgaand te verwerken.

Vertrek je toch van een AI-gegenereerde samenvatting, dan is de vraag vooral wat je er precies mee doet. Lees je die een aantal keren door, met een markeerstift in de aanslag? Of stel je jezelf vragen die je nadien probeert te beantwoorden en gebruik je de samenvatting om die antwoorden te controleren? Die tweede aanpak vereist dieper denkwerk en confronteert je bovendien met wat je al weet en wat je nog niet weet. En al voelt dat wellicht minder comfortabel aan, het draagt wél meer bij tot leren (Bjork & Bjork, 2011). Als je dus AI de samenvatting laat maken, zorg er dan wel voor dat je die nadien gebruikt om de leerstof diepgaand te verwerken.

Effectieve leerstrategieën zetten in op leren, op de lange termijn, en doen dat eigenlijk door het leerproces bewust moeilijker te maken, zodat er dieper moet worden nagedacht (Bjork & Bjork, 2011). Als je slim wil studeren met AI, dan is het belangrijk om te weten welke leerstrategieën goed werken en welke minder goed werken, waarom dat zo is en wanneer en hoe je die strategieën kan inzetten. Een volgende stap is dan om te bekijken of AI je daarbij kan helpen. Jezelf testen, bijvoorbeeld, is een effectieve leerstrategie die je stimuleert om je eerder geziene leerstof te herinneren. Dat graven in je langetermijngeheugen naar wat je je herinnert, triggert een krachtig testeffect dat ervoor zorgt dat die kennis langer en beter wordt onthouden (Roediger & Karpicke, 2006). Je kan jezelf testen door flashcards te gebruiken, door de verbanden tussen kernideeën weer te geven in een mindmap, door op een leeg blad papier alles te noteren wat je je herinnert over een bepaald onderwerp of door een oefentoets te maken.

Heb je geen oefentoets (of gewillige vader, moeder, medestudent die je vragen wil stellen) ter beschikking, dan kan een ‘large language model’ (LLM) zoals ChatGPT , Claude of Gemini je helpen. Aan de hand van een pdf van je cursus kan een LLM vragen voor je bedenken en ook feedback geven op je antwoorden. Een app als Wisdolia maakt er zelfs meteen flashcards van die je kan gebruiken om te studeren. Handig, en snel! Maar vergis je niet: het echte werk begint daarna pas. Je moet die flashcards dan uiteraard ook nog studeren. Dat doet de AI niet voor jou.

AI kan dus een heel handige tool zijn om je een verklaring voor een concept te geven, je extra uitleg te geven, of de juiste oplossing en bijhorende denkstappen voor een oefening te tonen. Alleen betekent dat nog niet dat je de leerstof zelf ook beheerst. Als je je huiswerk laat oplossen door de handige Snapchat functie en de antwoorden gewoon kopieert of als je bij elk kernbegrip vertrouwt op een chatbot om het te verduidelijken, dan ben je zelf natuurlijk niet diep aan het nadenken. En dus ook niet aan het bijleren. Het is dus belangrijk om ervoor te zorgen dat jij de leerstof ook echt grondig studeert, bijvoorbeeld door tijdens een volgend studiemoment jezelf te testen en het concept commanditaire vennootschap uit te leggen, of door de uitgewerkte wiskunde-oefening te bestuderen en de tussenstappen voor jezelf hardop te verklaren.

Er duiken steeds meer chatbots op die specifiek getraind zijn om je te helpen bij het studeren. Quizlet lanceerde een persoonlijke AI-‘tutor’ of bijlesleerkracht, Lernova heeft een AI Studytrainer, en het Nederlandse initiatief Slagen met Aisha helpt je om je voor te bereiden op je eindexamens. In onderstaande video zie je een demonstratie waarin GPT4o de zoon van Sal Khan (van Khan Academy) helpt bij een wiskunde-oefening. In de toekomst zullen dergelijke persoonlijke AI-bijlesleerkrachten steeds meer ondersteuning op maat kunnen bieden (Wang e.a. 2023), maar het blijft belangrijk om kritisch te blijven. Bovendien moet de ondersteuning die deze tutors bieden ook worden afgebouwd, zodat je de leerstof uiteindelijk zelf beheerst. Op het examen is GPT4o er immers ook niet bij ...

Het klinkt misschien te mooi om waar te zijn, artificiële intelligentie die je helpt bij het studeren. En er zijn inderdaad belangrijke kanttekeningen te plaatsen bij deze toepassingen van generatieve A.I.

• Ten eerste, je bent nooit 100% zeker dat het antwoord dat je krijgt ook helemaal correct is. Neem het dus nooit klakkeloos over, maar ga het steeds vergelijken met wat er in je cursus staat en check of het ook effectief klopt.
• Een tweede bedenking gaat over privacy: de grote EdTech bedrijven zoals OpenAI (het bedrijf achter ChatGPT) zijn allesbehalve ‘open’ over wat er met je data gebeurt. Er is geen enkele garantie op privacy. Als je AI gebruikt om te studeren kan dat niet zo heel veel kwaad, maar denk toch even na vooraleer je je diepste geheimen prijsgeeft aan Snapchats MyAI.
• Een laatste bedenking is het gevaar van afleiding tijdens het studeren als je technologie inzet. Je laptop openzetten om ChatGPT als persoonlijke bijlesleraar te gebruiken kan interessant zijn, maar als de verleiding te groot wordt om andere, leukere dingen te gaan doen dan studeren (online shoppen, Netflixen …) dan ben je dat voordeel al snel weer kwijt. Digitale flashcards op je telefoon zijn zinvol, maar als je je gemakkelijk laat verleiden door de roep van TikTok of Instagram, dan gebruik je beter een papieren versie. Aandacht is een belangrijke voorwaarde voor leren, en tech-bedrijven zijn er al snel op een erg slinkse wijze mee aan de haal. Laat je dus niet vangen, en zorg ervoor dat je je tijdens het studeren kan focussen.

Zoals dat heel vaak gaat met technologie, is het niet de tool zelf die bepaalt of je er beter van gaat leren of niet (Yeung & Carpenter, 2021). Het is vooral de manier waarop je de technologie inzet die bepalend is. Laat je AI al het denkwerk voor jou opknappen? Wees er dan maar zeker van dat je er zelf weinig van zal opsteken. Gebruik je AI echter om je gericht te ondersteunen waar nodig of om effectieve leerstrategieën in te zetten, dan kan je er zeker je voordeel uit halen. Maar dan moet je wel heel goed weten welke aanpak wanneer kan werken, waarom dat zo is en hoe je die kan inzetten.

Meer weten over wat werkt tijdens het studeren en wat niet? Download hier het boekje Studeren met succes of beluister de gloednieuwe podcastreeks voor leerlingen en studenten.

Meer weten over digitale didactiek? Download hier het boek Wijze lessen: Digitale didactiek.

[1] Een ‘prompt’ is de opdracht die je aan een AI-chatbot geeft. Het is belangrijk dat je deze zo concreet mogelijk maakt en voldoende context meegeeft. Op deze site vind je heel wat tips en voorbeelden van ‘prompts’ die je kan gebruiken: https://aivoorstudenten.nl/prompts/